Taal

Zit ik in de auto naar France Culture te luisteren, mijn meest geliefde bezigheid in de kar. Ik luister naar een gemixed groepje van taalkundigen, journalisten en wetenschappers. Die hebben het uitgebreid over hoe taal geleerd en gebruikt wordt. En vanzelfsprekend komt de nadruk op de taal van politici te liggen. Na die discussie ga je zitten nadenken terwijl je op autopiloot verder rijdt. Ik ben op weg naar Dijon, dus tijd zat.

OERTAAL

Dit is wat ik uit mijn geheugen opgraaf.

 

Als kind leren we de taal door onze ouders na te papegaaien. Door verdere training, interactie met het gedoe om ons heen, en opleiding, verdiept zich onze kennis van de taal. Dat taal tegelijkertijd speelgoed en handelswaar is zijn we ons niet zozeer bewust maar zit ingebakken in onze cognitieve vermogens. We kunnen immers smeken, bedelen, liefkozen, dichten, onderhandelen, pijnigen, en plezieren met taal. Om maar een paar kenmerken te noemen. Zowel emoties als rationele zaken kunnen we er mee uitdrukken. Dat maakt taal als middel iets unieks. Taal is een van de belangrijkste stukken gereedschap in onze gereedschapskist waarmee we ons handhaven in de maatschappij. Hiermee komen we op de maatschappelijke ladder plaatsen resp. hoger of lager te staan. Tegelijkertijd is taal ook een verschrikkelijk stuk gereedschap waaraan we voortdurend sleutelen om aan de steeds veranderende eisen die er aan gesteld worden, te kunnen blijven voldoen. Taal is sterk gekleurd door sociale, politieke, weten-, en maatschappelijke invloeden. Hoor ik roepen: allemaal open deuren! Ja, dat is zo. Ik graai het slechts even bij elkaar als een inleiding voor het volgende.

TAALVORMING

Dan zak ik weg in beschouwingen. 

Door je moedertaal wordt je gevormd. Van je manier van denken tot aan de manier waarop je dingen doet. De logica van een fransje is ook niet de logica van een `ollander. De maatschappijen waarin we opgroeien zijn anders gevormd daardoor. Onze gewoonten verschillen, onze omgevingen zijn anders ingericht en onze levenshoudingen zijn daardoor ook anders. Soms ontstaan daardoor onverenigbare inzichten en dan is het pats boom knokken geblazen. Zo wordt bijvoorbeeld het Duits makkelijker uitgelegd als een soort militaire taal dan bijvoorbeeld het Frans of Italiaans, dat vaak wordt versleten als de talen van de liefde. Als luisteraar associëren we een duitstalige toespraak eerder met agressie dan een italiaans klinkend verhaal. Ook al verstaan we van beide talen geen jota. Een pracht van een voorbeeld hoe je een en dezelfde taal kunt gebruiken voor verschillende doeleinden, is te beluisteren via de noord en zuid koreaanse televisie (via satelliet) De Noord Koreanen drukken zonder meer een militaristisch stempel op hun taal dat kortaf, bijna schreeuwerig, en hanig wordt gebracht, als om te imponeren. De zuid koreaanse televisie brengt de taal meer als zakelijke taal. De laatsten presenteren een bijna neutrale verzoenende uiting. Althans, zo klinkt het in de oren, want verstaan doe je er geen syllabe van. Een heel verschil. Binnen elke taal bestaan uiteraard ook variaties op het thema liefde, krijgszucht, verzoenen, en spanning. Zoveel andere mogelijkheden openen zich met een nieuwe taal. Vandaar dat een nieuwe taal leren als het openen van een schatkist is. Al die nieuwe inzichten en ervaringen die je daardoor leert en ervaart, zijn een enorme verrijking voor je geest. Na bijna vier jaar ondergedompeld te zijn in de franse wereld kan ik dat alleen maar bevestigen. Naarmate je dieper doordringt in het Frans, de subtiliteiten in de taal en gedrag begint te bevroeden, besef je dat wat je in NL als vanzelfsprekend aanvoelt, je hier in LDF echt moeite moet doen om een gesprek volgens de franse regels der kunst te voeren. Je lichaamstaal wijkt te sterk af van die van de fransjes, waardoor ze je ook nog eens minder goed begrijpen. Je woordkeus is anders, je zinsopbouw en procedures waarmee je tot een doel komt, alles is anders voor de fransjes. Vergeleken dan met waaraan ze gewend zijn.   

TAAL MAKEN 
Is een taal maakbaar? Vraag ik me dan af.

Om al die moeilijkheden als misverstanden en zo uit de weg te gaan zijn er verschillende pogingen gedaan om een universele taal te creëren. Een van de bekendste is het Esperanto. Dat was een zoeken naar een vereenvoudiging van taal structuren. Zo is het Bahassa Indonesia ook voor een deel kunstmatig vereenvoudigd met als doel een gemeenschappelijke taal te ontwikkelen in de door tientallen dialecten en talen geteisterd land waardoor er onvermijdelijke, wellicht bloedige, ruzies zouden ontstaan. Bahassa is een succes gebleken. Esperanto is een grotendeels mislukt experiment, in tegenstelling tot Bahassa staat Esperanto te ver van de levende talen af. Ook al is het een intelligente mix van bestaande talen en een vereenvoudiging daarvan. HIER meer over kunstmatige talen. Daar kun je lezen dat een van de eerste geregistreerde pogingen van een kunstmatige taal al in 1827 plaatsvond. Er zijn tientallen van dit soort talen gemaakt. En blijkbaar is er behoefte aan talen te creëren die voldoen aan een speciaal doel.

TAALSOORTEN

Als je alles in de blender mikt, wat krijg je dan?

Zou je alle talen van de wereld op een hoop gooien, wat vergelijkende linguïsten doen, dan ontdek je families, zeg maar stambomen, in talen die in de wereld gesproken worden. Zo leiden linguïsten ook de herkomst van talen of woorden af. De oorsprong van sommige talen, zoals het Cherokees, Fins, Portugees, om er een paar te noemen, zal altijd wel een raadsel blijven. Verreweg de meesten zijn op de een of andere manier wel aan andere talen en een voorganger ervan te koppelen. Soorten of groepen kun je binnen talen soms wel onderscheiden Elke taal heeft ook weer haar specifieke eigenschappen. Je kunt in iedere taal ook specifieke idiomen (woord groepen) ontdekken, die soms een internationale dekking hebben. Je hebt idioom voor doctoren, ingenieurs, informatici, psychologen en ga zo maar door. Daar waar een vakgroep voor bestaat ontstaat als vanzelf een idioom specifiek voor die groep gebruikers. Kijk maar eens naar scheepstermen, een mooi voorbeeld van idioom dat in veel talen terecht is gekomen: mast, fokzeil, bakboord, stuurboord....

Taalgebruik is ook zoiets. Sommigen verschuilen zich op een twijfelachtige manier achter een taalmuur van Babylonische proporties, zoals politici en diplomaten. Ze bedoelen of de zaak te versluieren, of braken zinnen uit waar een gewone man geen touw aan vast kan knopen. En dat lijkt veelal de bedoeling. Want als je denkt het begrepen te hebben, ontkent een gemiddelde politicus dat. Je hebt het dan niet in de juiste context geplaatst, en als hij of zij het zo gezegd had dan was het niet zo bedoeld. Dat hoor je maar al te vaak. Gewoon met Ja of Nee antwoorden kunnen dergelijke mensen ook niet. Ze kunnen hun antwoord slechts "duiden" zoals dat in politieke taal zo mooi heet.

Op de radiozender France culture beluisterde ik, zoals ik hierboven schreef,  een discussie die precies over dit soort zaken ging. Heel subtiel werd het politieke taalgebruik als leugenachtig neergezet. De conclusie was verrassend. Men had, zei men, behoefte aan `de taal van de waarheid`. Een taal die ondubbelzinnig was, sterker nog, waarbij liegen onmogelijk zou zijn. Dat zou toch wat wezen. Vraag iemand het in de taal van de waarheid te vertellen en je weet dan 100% zeker dat het de waarheid is.

ROBOTTAAL

Een taal van de waarheid, een taal voor robots.

Nu kennen we natuurlijk ook programmeertalen voor computers zoals Algol, Basic, Fortran, Lisp, C, Java om er maar een paar te noemen. Allen hebben gemeen dat ze een minimum aan idioom hebben van pak weg 300 woorden. Sommigen veel minder, en bij sommigen kun je woorden toevoegen of constructies maken die een soortgelijke functie krijgen, zoals dat in moderne computertalen gebruikelijk is. Als je daarmee nog van een computertaal kunt spreken. 

Dergelijke constructies zien er bijna uit als een piramide. Een recept zeg maar. De naam van het gerecht staat bovenaan, de top. Onderaan staan de ingrediënten, de basis. En daar tussenin gebeurt van alles, inkopen, snijden, hakken, mixen, koken, braden, versieren en opdienen. De standaard zaken, even snel door de bocht.
Dat gebeurt allemaal onder de motorkap. De gebruiker van zo`n taal spreekt alleen maar de naam van het gerecht uit, de nitty gritty wordt onzichtbaar voor de programmeur door de machine gedaan. Daardoor lijkt het een zeer moderne taal, maar in werkelijkheid zijn het nog steeds de ouderwetse boutjes en moertjes, bitjes en byte-jes. Er is dus nog steeds geen revolutionaire vooruitgang in computertalen geboekt sinds de 90-er jaren van de vorige eeuw. Alleen een extra cosmetisch laagje aangebracht. Een suikerlaagje.

De laatste twee decennia heeft robotica een enorme vlucht genomen. Wie kent niet het robothondje Aibo, of het kleine kunstmannetje Asimo? En dus zijn er sinds een paar jaar wetenschappers bezig een speciale taal voor robots te ontwikkelen. Of het tot een universele robot taal komt is koffiedik kijken. Gezien het gedrag van wetenschappers zal er altijd wel weer een groepje zijn die weer net iets anders `net iets beters`vindt. Dus voorlopig zal het daar ook wel niet van komen en raken we behept met een pletoria aan robot talen en je zoiets fictiefs als 3CPIO nodig zult hebben om je weg te vinden tussen robots. Wat natuurlijk een waste of time is.

 

Als gedachten oefening heb ik op de terugweg daar eens mee zitten experimenteren. Hoe zou de taal er uit kunnen zien? Even voorbijgaand aan alle pogingen tot kunstmatige intelligentie. Een taal die alleen tussen robots gebruikt gaat worden, en in zeldzame gevallen tussen robot en mens. 

Streep alles eens weg, alle franje uit de taal. Elke dubbelzinnigheid, elke emotie. Dan houd je alleen de fysieke wereld om ons heen over. Elk object zijn eigen unieke betekenis en beschrijving. In het programma zou je, net als bij IBM`s Watson Jeopardy  (2011) programma, een betrouwbaarheid van het goede of ware antwoord moeten inbakken.

Zou je dan in robottaal termen gesproken kunnen liegen?

Een geconstrueerde taal zal alleen met druk van bovenaf als lingua franca ingevoerd kunnen worden. Er zal een gemeenschappelijke factor moeten zijn als communicatie met en door robots om daar iets van te bakken. En de taal zal voldoende eenvoudig moeten zijn in gebruik.

Conversatie met een robot:

 

Ik: Vervoer Amsterdam snelst

• onder de motor kap worden de plaatselijke GPS coordinaten vergeleken met de bestemming
• mogelijke middelen van beschikbaar vervoer en de snelste manier van verplaatsing
• verkeersgegevens, meteo
• worden de meest frequent bezochte adressen in Amsterdam klaargezet
• kijkt waar je het laatst naar hebt gezocht op het internet
• of welk adres je hebt geraadpleegd via je tablet of zo
• maakt een weging van betrouwbaarheid en komt met een suggestie

Robot: Bestemming Rokin10?

• Waarop je slechts hoeft te bevestigen of een nieuw adres te geven

Ik: OK

• als auto de snelste is wordt dat aangegeven en je navigator wordt dan met de route geladen

Robot: Auto, route geladen, parkeerplaats gereserveerd

Dat is de interactie robot - mens

Tussen robots gaat het anders - even met grote stappen:

• Domein: regio, coordinaten
  
• destination: Amsterdam
• connect
• info: laatste zoekopdracht, Rokin 10
• transmit <> GPS
• restrictions: afstand bestemming > 10KM, file A10, regen A2
• connect
  
• Domein: vervoer: private
  
• middellen: select: auto
• connect: data
• permission: OK
• execution: route in navigator, reservering parking
• communication: Auto, route geladen, parkeerplaats gereserveerd 

Er wordt met verschillende robots verbinding gezocht: route, vervoer, meteo, verkeer en parking. ID`s, bestemming en voorwaarden worden uitgewisseld. En ikke kan in no time vertrekken naar het museum. Hier heb ik met opzet een heel eenvoudig voorbeeld genomen. Het geeft redelijk weer waar we mee te maken krijgen. Interactie mens robot, en robot robot. Is er een nieuwe taal nodig? Nee, alleen het rigoreus wegsnijden van franjes, en toevoegen van wat ze nu augmented reality noemen, een soort transparantje met gegevens over de werkelijkheid heen. Voor robots zullen ze een andere manier van voorsorteren van gegevens moeten opzetten, en robots met van alles en nog wat verbinden. Met andere woorden, het kan nu al met de bestaande middelen gemaakt worden. Dus hop techneuten, aan het werk!

Tsja, in de auto heb je zeeën van tijd, dan volg je nogal eens wat breinkronkels.