LMQR 4

Er wordt me nogal eens gevraagd waar ik me mee bezig houd in de winter als er vrijwel geen gasten zijn. Niet alleen vrienden en kennisen vragen dit, ook gasten zelf. Dan hang je een sappig verhaal op over de mooie herfst, de prachtige omgeving, je kokkerellen en de schat aan Franse literatuur. De vracht aan filmpies en muziek, ook niet verkeerd. En dat is het wel zo'n beetje. De volgende vraag die je meestal krijgt is of ik me dan niet eenzaam voel zo helemaal in dat grote huis bij weinig of geen gasten in de winter. Dan vertel je van je tiental projectjes: waaronder klussen in en aan het huis, je keramieken huisjes, lezen, flimpies en internet voornamelijk in de avond, je blog waar dan weer wat intensiever voor geschreven wordt, af en toe een tochtje in de omgeving of richting een wat grotere stad (ff window shoppen) en dingen die je met je raspi computertjes doet. Dat laatste heeft me de laatste twee jaar opnieuw gegrepen: dingen doen met computertjes.

herfst, onderweg bij Val d'Ajol

Dus nee, ook al komen de muren in dit grote huis echt wel af en toe op me af, vooral bij het trieste weer dat hier in de winter dagenlang kan aanhouden, ik heb geen last van heimwee of eenzaamheid.

Curry

In zo'n winter periode bedenken Fannie en ik ook weer een paar nieuwe gerechten voor de gasten. Daar experimenteer je dan een beetje mee om het geleidelijk aan zo te krijgen dat het iets anders dan de gewone stampot andijvie wordt. Zo doe ik nu iets met geconfijte heel fijn gesneden sinaasappelschillen. Eten moet hier een beleving zijn vinden we. Ja, over eten heb ik het veel en graag. Met onze Franse gasten kan ik zo maar een hele maaltijd lang over gerechten praten, de bereidingswijze, ingrediënten, en over hun eigen lievelingsgerechten. Een van de laatste dingen hier is de curry saus. Veel van die curry's zijn scherp of zeer uitgesproken en niet altijd even lekker bij iets als kalkoen. Een heel populair stukje vlees in deze streek overigens. Het heeft net iets meer smaak dan kip en is een wat steviger vlees. Wel heeft het de naam snel te droog te worden van het bakken. In combinatie met een curry saus is het best iets geworden dat redelijk te pruimen valt. Een paar keer heb ik het al aan mijn fransjes mogen voor zetten. Ze vinden het “exotisch”, mijn schatjes! Très parfumée heet het dan. Nu heb je honderden soorten curry, mijn voorkeur hebben de wat mildere curry's met veel cardamon erin. Met opzet doe ik geen zoete dingen als rozijnen of kokosvet bij de saus. Daarmee komt de currysmaak beter tot uiting, is mijn persoonlijke smaak dan. Waarmee je het zo zacht krijg is de room en crême fraîche.

Curry saus voor 4 – 6 personen

• 1 Uitje
• 2 knoflook
• 150 gr (1 bakje) gerookte Spekkies (allumettes fumée
• 2 a 3 flinke el Currie
• 250 ml Room ( of meer, naar gelang het aantal personen toeneemt)
• 4 ruime el Crême fraiche

Begin met een niet al te hoog vuur, 6 matige vlam, geen boter in de pan.

Spekkies langzaam half uitbakken totdat ze net niet bruin zijn en het vet voldoende is om de uien en zo in te bakken. Fijn gesnipperde ui toevoegen en glazig laten worden. Zeer fijn gesnipperde knoflook erbij, een minuutje laten garen en dan de curry erbij. Alles even laten doorbakken en blijven roeren zodat het niet aanbakt. Eventueel een beetje olijfolie erbij als het toch te droog is of wordt. Dan vuur op 3 of 4 zetten, rustig blijven roeren. Dit soort pasta's bakt namelijk gemakkelijk aan. Ik gebruik bij voorkeur géén pannen met anti aanbak laag. Als alles een klein beetje is afgekoeld de crême fraiche erbij en goed mengen met de pasta, daarna de room er door mengen en een halfuurtje op 2 of zelfs 1 laten nagaren. Af en toe omroeren. Iets indikken is prima. Ondertussen kun je dan het vlees bakken, in dit geval kalkoen filet. Niet veel verder dan dat het net bruin is aan de buitenkant. Laat het vlees 15-20 minuten op +/-75 graden in de oven nagaren. Ongeveer 10 minuten voor het opdienen doe je het vlees in de curry saus, inclusief het vleesnat. Even doorroeren en vlees goed onderdompelen. De bedoeling is dat de buitenkant de smaak van de curry krijgt en de binnenkant nog de eigensmaak houdt.

Serveren met Bismati rijst en als bijgerecht dungesneden tomaten salade.

Een wijn met een cépage met Shiraz zou prima gaan.

Oh ja, en curry vlekken gaan niet meer uit je kleren ;=)

Raspi's
Elk jaar komen er wel een paar RaspberryPi's bij hier in Le Mouton. (wist je dat er meer dan 1 miljoen per jaar van worden verkocht? En dat voor iets dat begonnen is als een educatief project en men niet meer dan een 20 duizend van die dingen dacht te verkopen.)
Bijkopen? Ja. Enerzijds om ze te sparen voor de LMQR raspi cluster en anderzijds om allerlei leuke dingen mee te doen. Zoals onder andere het managen van de SolarFarm en de CV kachel. Zo gaat er eentje deze winter de temperaturen en dergelijke laten zien in de keuken op een soort paneeltje volgestopt met ledjes. Andre heeft het verhaal leuk aan de praat gekregen tijdens zijn verblijf hier in de zomer. Daar kan dan op verder geborduurd worden. Moet alleen nog ff eindelijk de aannemer komen om dat gat door de muur heen te vergroten zodat de UTP kabeltjes erdoor kunnen richting de plek waar ik het paneel wil hebben.
Ook ben ik bezig met een ontwerp om boekingen voor onze B&B zoveel mogelijk te automatiseren. De meeste boekingen komen via de mail binnen. Dus waarom dan niet meteen die mail in de agenda zetten om sneller een vollediger overzicht van de nog beschikbare kamers te krijgen als iemand belt? Gewoon via een web pagina bekijken en wijzigen?
Een van de nadelen van die kleine dingen is het ontstaan van een kluwen aan trafo's gepaard gaand met meters netwerk kabels, snoeren en stekkerdozen. Dat moet toch anders kunnen. Dat ik daar niet de enige in ben en er veel meer mensen het niet bij een enkele raspi laten, bleek al snel toen ik op het web naar een oplossing ging zoeken. Overigens is dit nog een van die openstaande projectjes van Wim en mij.
Enkelen zijn zelfs begonnen iets met een cluster in elkaar te frutselen (een boel aaneengeschakelde raspi's die onderling de taken verdelen om gezamenlijk iets heel snel te kunnen doen). Dit laatste projectje is 100 duizend % puur hobbyisme, máár van oudsher ben ik daar namelijk altijd al in geïnteresseerd geweest, in parallel computing. Zoals dat dan heet. In het echie is zo'n parallel computer, of wat er voor door gaat, door een gewoon mens absoluut niet te betalen. Tot nu toe dan,. En toen, en toen, kwam in 2012 de Raspi op de markt die precies alles daarvoor in huis had! Voor een paar honderd euries heb ik nu mijn kans om er een in elkaar te prutsen en er mee te gaan spelen. Wat je er mee kunt doen? Wie interesseert dat nou, het is gewoon kicken om een berekening van het getal Pi in 42 ziljoen decimalen te zien voltooien in enkele seconden. Dat is dus redelijk snel. Bij een raspi cluster zal dat wel enkele minuten worden ;=) En waarom? Veel mensen doen aan puzzelen of sudoku om hun grijze cellen soepel te houden, ik doe dit. Spelen met computertjes, programmaatjes bouwen en er héél af en toe iets nuttigs mee doen is ook fijn. Heel misschien zou er dan ook nog eens iets aan computer intelligentie gedaan kunnen worden. Meer dan een uurtje of maximaal twee of zo per dag wil ik er nu ook niet meer aan gaan besteden, het moet wel een geintje blijven.

Verder houd ik me onledig met dagdromen en wolkenruiterij.

SolarFarm 2

Dat het SolarFarm project serieuze vormen aan begint te nemen zullen diegenen die onze avonturen via deze blog en zo volgen niet echt verbazen. De belangstelling ervoor wordt ook groter, vinden Wim en ik erg leuk. Met deze blog wil ik een paar van de meest gestelde vragen van lezers over ons SF projectje beantwoorden. Om met wat ideeën af te ronden die nog in de pijpleiding zitten..

De meest gestelde vraag is: Hoeveel kost dit allemaal en zou zoiets haalbaar zijn voor mijn (tweede) huisje in LDF.

Even een open deur in trappen: de sky is the limit. je kunt het je zo uitgebreid, ingewikkeld en kostbaar laten zijn als je wilt.

Een toelichting. Tot op dit moment is een kleine 6.500 euries in dit project gestoken en zijn we beland bij generatie 4. Dat heeft het zonder meer ruim 20% duurder gemaakt dan als het nu staande product in een keer was gebouwd. We noemen dat eufemistisch gesproken voortschrijdend inzicht.

Daarvoor staan er 9 rekken à 20 vacuumbuizen, warmtewisselaars, schakelpaneel met 7 elektrische kleppen, een paar mechanische afsluiters, een 30 liter boiler, diverse sensoren, ruim 250 meter waterleiding, ruim 300m utp kabel, 3 extra CV radiatoren, 3 raspi's, switches, accesspoints en nog meer electronisch speelgoed. Voor de constructie was nodig: arbeidskosten inhuurkrachten, huren van een graafmachine en diversen. (bouw- en installatie materiaal meegerekend). Inhuur en graafmachine bedroegen +/- 25% van de totaalkosten.

We begonnen die zomer met iets experimenteels: twee rekken van 18 buizen en een oliedrum als warmtewisselaar. Toen dat boven verwachting liep, zijn er het jaar daarop in de herfst drie rekken bijgezet en het winteratelier aangesloten. Allemaal nog steeds een beetje in de experimentele hobbysfeer. Maar het werd daar in de winter wel ff 20 graden! Het jaar daarop sloten we de CV aan, de temperatuur in het hele huis bleef na lange afwezigheid ( = niet stoken) tussen de 7 en 12 graden hangen. Die uitbreiding van 4 rekken is pas deze lente uitgevoerd waarbij bleek dat de warmte van de SF bijna teveel was voor het zwembad. Volgend jaar worden daarom de boilers bijgeschakeld en voor de herfst van 2015 worden nog eens 4 extra rekken bijgeplaatst.. Berekeningen geven namelijk aan dat 15 rekken voor onze situatie het optimum zou moeten zijn. Waarom we dat dan toch stapsgewijs doen? Aan de ene kant om te kunnen bepalen of met wat we al hebben geïnstalleerd een bepaalde minimum temperatuur gehandhaafd kan blijven. En aan de andere kant vanwege de ontwikkelingen die met de besturing ervan te maken hebben. Omdat we alles zelf ontwerpen, ontdekken en uitvoeren is er, zoals eerder gezegd, natuurlijk sprake van een hoog gehalte aan voortschrijdend inzicht. Je doet dan soms dingen opnieuw en beter, hoop je dan.

Conclusie:
Voor het vorstvrij houden van een huis is niet zo veel nodig. Iedereen die een schroevendraaier kan vasthouden kan dit in elkaar zetten. Een klein beetje handigheid is wel een pré.
Grosso modo, reken op 0.5 - 0.7 buis per m2 onder de omstandigheden die in het noordelijke deel van de Haute Saône heersen: veel bewolking in de winter. Het aantal zonuren ligt hier tussen de 1500 en 1700 per jaar, waarbij de wintermaanden bepaald niet hoog scoren. Uiteraard telt ook de positie van de rekken mee. Als de zon tot zonsondergang onbelemmerd op de buizen kan schijnen is dat vanzelfsprekend altijd gunstiger. Daarmee kom je op 4-5 rekken van 24 buizen. Inclusief leidingen, isolatie, pompje, accumulator, kleppen, fittingen, installatie materiaal, een raspi en een paar sensoren, zou je de installatie voor minder dan 4000 euries zelf kunnen plaatsen. Reserveer 5-8% van de bouwkosten voor onderhoud en antivries elk jaar, en je zit vwb de Cost of Ownership wel goed.
Reken nu eerst uit wat je per jaar aan stook- en beheerders kosten kwijt bent en trek dan de conclusie. In ons geval is de installatie in minder dan vier jaar terug verdiend.

Zou het ook zonder zo'n RaspberryPi kunnen? Want programmeren kan ik niet.

Ja dat kan.

Siemens of Schneider bijvoorbeeld hebben kant en klare modules waarmee je kleppen en zo kan aansturen. Ze kosten rond de 300E per stuk voor 2 of 3 schakelpunten. Er bestaan ook kant en klare regelautomaten die specifiek voor zonneboilers zijn ingericht. Kun je via het internet bestellen of bij de betere Brico's kopen. Er zullen nog wel heel wat meer schakelautomaten te krijgen zijn die precies dat doen wat nodig is om kleppen en dergelijke op het juiste moment open of dicht te laten gaan, pompen aan- of uitzetten. Vermoedelijk zullen zelfs wel apparaatjes te koop zijn waarop je op afstand de temperaturen uit kunt lezen. Dus ja, zonder meer het zal ook zonder Raspi's gaan.

SolarFarm sluit keurig bij 25 graden celcius af

Wim en ik hebben echter voor een Raspi (creditkaart formaat computertje) gekozen omdat we niet gebonden wilden raken aan en bepaald merk of uitvoering van een regelautomaat. Ook de ideeën die we hadden konden niet helemaal door dergelijke schakelautomaten gerealiseerd worden, of je moest automaten kiezen die peperduur waren, en dan nog kwa uitbreiding en mogelijkheden te wensen overlieten. Tenslotte speelde ook het budget een beetje mee in de keuze van automatisering. Niet in het minst woog ook Wim's en mijn ervaring met programmeren en infrastructuur mee. Wellicht maken we het ons te moeilijk, maar we hebben wel lol voor tien!

Met het ontwerpen zijn we er bij iedere nieuwe generatie vanuit gegaan dat alle onderdelen als pompen, afsluiters, slangen en fittingen bij de eerste de beste hobbybouwmarkt of ijzerboer om de hoek te koop moeten zijn. Hierbij hebben we de gangbaarheid van bepaalde artikelen in onze keuze laten meespelen.

De Raspberry's zelf en bullen daarvoor zul je via het internet het beste kunnen bestellen. Ik merk de laatste tijd ook dat Raspi's in de schappen zijn komen te liggen bij verschillende electronica winkels. Er is uiteraard dan een prijsverschil, de vaste lasten voor winkels liggen nu eenmaal hoger. Typische dingen als temperatuursensoren, diverse chips, relais, weerstanden, condensatoren, print- of breadboards, RGB led displays etc. bestellen wij via het internet. In grote steden zal er vast nog wel een electronica winkel te vinden zijn die dit soort speelgoed standaard in hun assortiment heeft.

Standaardiseren! Omdat de collectoren de buismaat van 22mm hebben is dat door de hele installatie doorgezet. Alles is uitgevoerd met 3/4 messing fittingen. Maar let op! Tijdens het fitten kregen we regelmatig problemen bij het gebruik van Teflon tape. Toen we dat vervingen door de ouderwetse hennep en vet waren problemen met lekkages verleden tijd. Ook handig is om een aantal kritische onderdelen op reserve te leggen. Zoals een reserve pomp, sensoren, wat fittingen en wat lengtes leidingen. Komt altijd van pas bij eventuele reparatie of uitbreiding. Misgrijpen kan betekenen dat je minimaal een dag geen warmte uit je SF krijgt. Onderdelen als kleppen en zo kan ik altijd met wat fitwerk verherbouwen en zo een eventuele kapotte klep omzeilen.
Kan ik alle software en ontwerpen van jullie krijgen?

Alle ontwerpen zijn al gepubliceerd in een van de vorige blogs. Inclusief tientallen foto's

Althans de principe schema's, waarom het eigenlijk gaat. In de praktijk (zie foto's) zal de uitwerking vaak anders lijken. Bijvoorbeeld, zet je een rek op je dak, in de wei of hang je dat aan de muur. De begane grond oplossing heeft mijn voorkeur: altijd goed bereikbaar zonder klimwerk. Nadeel: graafwerk.

Voor wat betreft de software. Het verhaal is met de programmeertaal Python geschreven. Is behoorlijk recht toe recht aan en zelfs voor een 60 plusser als ik makkelijk aan te leren. De programmatuur is dusdanig modulair opgebouwd dat uitbreiden en nieuwe situaties eigenlijk alleen nog maar uit bekende vaste bouwstenen bestaan. Ook voor nieuwe functionaliteiten worden aparte standaard modules gemaakt die herbruikbaar blijven. De meeste Python code is via het internet gevonden en aangepast aan de behoefte voor zover dat nodig was. Echt waar, voor ieder probleem heeft iemand wel eens gestaan of er een oplossing voor gepubliceerd op het web. De Python gemeenschap is ongemeen groot en bereid informatie te delen. Dus de bouwstenen wil ik best wel delen, hoewel het echt geen rocket science is. De logica, zoiets van: als de temperatuur van de SF hoger is dan 30 graden zet dan klep x, y, z open of in die of die stand en laat dan ook pomp A, B, of C lopen. Dergelijke beslissingen zullen voor iedere situatie weer anders zijn. Diagrammen daarvoor ga ik deze winter definitief maken en ook op de blog zetten. Ben benieuwd wat jullie daar dan weer van vinden.

Kan of mag ik meehelpen, denken, doen?

Zeker, dat maakt de pret alleen maar groter. Elk idee is welkom, en daden des te meer. Gewoonte getrouw geef ik meteen maar een paar ideetjes waar aan gedacht kan worden.

• Hoe lees je de stand van de drieweg klep op afstand uit. De huidige staat in A of B stand maar er zit geen electronische voorziening op om dat uit te lezen. Wel een wijzertje, maar dat kun je vanaf je PC niet zien.

• Hoe zou je contactloos de vloeistof stroom in de leiding kunnen uitlezen en met wat - ik ga geen +300E uitgeven voor een flowmeter! Dacht aan iets met ultrasoon of magnetische flux, of zelfs met een microfoon zou iets gedaan kunnen worden zodat controleerbaar is of er überhaupt vloeistof loopt.

• Inrichten van een database op een SSD die aan een van de Raspi's zit van waaruit de stuurgegevens en grafiekjes gepoert kunnen worden door weer andere raspi's.

• Hoe zou je überhaupt het schrijven naar die beruchte SD kaartjes op een raspi kunnen omzeilen?.

• Bestaat er een soort van CMS voor de Rasbian linux omgeving die ook nog eens aangestuurd kan worden vanuit Python?

• etc etc etc.

Plannen

Plannen en ideeën te over. De komende tien jaar is er voldoende om aan te knutselen. Hier een greepje eruit.

• De komende lente willen we de ruim 120m PER leidingen gaan vervangen door flexibele RVS of stijve koperen leidingen, inclusief heftige isolatie. Daarmee kunnen dan hogere temperaturen getolereerd worden als ook de beveiliging tegen te hoge temps en druk aangescherpt worden. Niet in het minst, kunnen we weer met een graafmachientje tekeer gaan.
• Construeren van een warmtewisselaar voor de boilers; er hangen twee boilers in huis die in de zomer hoogtoeren draaien.
• De komende zomer willen we proberen een soort van zonnewering aan te brengen boven een deel van de collectoren als blijkt dat de temperaturen te hoog worden voor het zwembad en de energie verder geen kant op kan (accumulator + boilers). We dachten aan een luxaflex-achtig iets.
• Weerstationnetje met cam voor de bewolking
• Bewakingscamera's en bewegingsmelders voor bij de schapen (vooral in het voorjaar zou het leuk zijn om het werpen te kunnen meebeleven en dat op de website als streaming te zien).
• en, enz enz

Temperatuur CV water bij een mistige dag

SolarFarm

Met Wim ben ik nu de SolarFarm om aan het zetten naar de winterstand. Dat ging niet zomaar. Ook al omdat er wat technische wijzigingen nodig waren om het een en ander te optimaliseren.

Het ontmantelen van de zwembad aansluitingen, de thermo sensoren en het ontwateren van de pompen en zo dat ging als een speer.

One Wire Bus
Daarna konden we ons nieuwe idee over het verbinden van de sensoren meteen in praktijk brengen. Hoe dat idee precies is onstaan en door wie dat is bedacht zal altijd wel duister blijven, maar dat is met veel dingen die Wim en ik samen bedenken ;=) 

testbank

Het probleem was namelijk het gedoe met het aan elkaar solderen van de temperatuur opnemers. Eigenlijk hoe dat te vermijden viel. De idee was om daarbij gebruik te maken van z.g. telefoonverdeeldozen. Bij wijze van proef werden een paar van die dingen via eBay in China besteld en een doosje telefoon stekkertjes bij Amazon. Bovendien lag er nog wat telefoondraad in de rekken hier in huis. Vervolgens kon Wim weer lekker in de harsgeur van de soldeerbout aan de gang gaan om nieuwe sensoren aan de telefoondraden te lasen en een paar weerstandjes in de verdeeldoosjes te solderen. Verder was het een kwestie van een draadje in een telefoonplug steken en met een speciale tang hard knijpen. Met deze truuk kun je een willekeurige sensor eruit trekken of erbij steken. We hebben een soort databus gebouwd uit one wire sensoren men een handje telefoon onderdelen. Hieronder, zo ziet het er in de praktijk uit.

one wire bus

Van alle kanten komen de 'telefoondraden' van de sensoren bij elkaar in de 'stekkerdoos'. Van daar uit loopt er nog maar een enkel draadje naar de RaspberryPi toe en geen kluwen aan elkaar gesoldeerde zooi met bijbehorende toestanden als je een sensor moest vervangen.
Vanmiddag bewees dit concept zich 100% toen we een extra censor wilden voor de temperatuur van het retour water uit de CV. De sensor aan de leiding plakken en het stekkertje in de stekkerdoos ofwel “bus”. Een minuut later verschenen de gegevens van de nieuwe sensor op het scherm. Niks geen gesoldeer meer, letterlijk plug en play.

Warmtewisselaar
Het tweede verbeterpunt is de warmtewisselaar van de kachel.

warmte spiraal 4e generatie

Ter vergelijking de spiraal van generatie 3 er even bij gehouden. Was ook een redelijk ingenieus ding, maar te lomp naar mijn zin. Uiteindelijk moeten er drie van die spiralen in het vat komen. Namelijk, een voor de kachel, een voor de collector en een voor de boilers. Dat zou met die van V3 niet mogelijk zijn geweest vanwege de afmetingen. De twee laatsten zijn overigens pas voor de zomer interessant dus hebben we die voor deze rit niet geassembleerd. In theorie zou de radius nog veel kleiner kunnen zijn als de accumulator vloeistof geforceerd langs de spiraal zou gaan lopen. Dat doet het niet en daarom is er een grotere diameter nodig voor passieve overdracht van warmte door convectie. Desalniettemin is deze versie weer een stuk compacter met evenveel capaciteit als generatie 3.


CV pomp
Het derde verbeterpunt. Vorige winter bleek het warme water uit de SolarFarm niet al te effectief terecht te komen in het CV circuit. Al die kleppen op het ingenieus schakelpaneel (V4) ten spijt. Het terugbouwen naar versie 3 was toen geen optie. Na uitgebreide discussie tussen ons bleek ook wel dat de besturing van het schakelpaneel zou moeten kloppen en richtten we onze aandacht op de kachel zelf.

pomp naar boven verhangen

We namen de tijd om te ontdekken wat we daar aan konden verbeteren. Wim weer schetsjes makende en deze jongen er op schieten. We besloten om de pomp omhoog te brengen en de aansluiting van de SolarFarm niet boven maar onder te pomp te maken. De beredenering was namelijk dat de pompen eigenlijk tegen elkaar inwerkten doordat de druk van de CV pomp hoger was dan die van de SF en daardoor het warme water uit de solarfarm a.h.w. terug drukte. Of op zijn minst slecht mengde. Na een hoop gesoldeer en mopperen van Wim waren de laatste lekjes verholpen en kon alles weer gevuld en aangezet worden. Nu staan de pompen als het ware in serie en zuigt de CV pomp het warme water uit de SF aan, geholpen uiteraard door de pomp van de solarfarm. Na de lunch kwam de "proof of the pudding" en we konden elkaar op de schouders kloppen. Alles werkte zoals het moest, eindelijk.

dag grafiek kachel

Na wat test rondjes tussen 10 en 12h ging het daarna zonder haperen. Het was een behoorlijk bewolkte dag en de temperatuur van de CV steeg boven de 20 graden. Rond 18h ging de kachel zelf aan en werd de inlaat vanuit de SF afgesloten. Niet slecht voor zo'n eerste dag.
“Maar wacht ff”, hoor ik nu zeggen. Twintig graden is toch niet veel. Dat klopt. De installatie is berekend / ontworpen op het minimaal vorstvrij houden van het huis met een water temperatuur van gemiddeld 15 graden bij 4 a 5 dagen bewolkt weer. Dat het water 20 graden werd hadden we bij het weertype van vandaag eigenlijk niet verwacht. Morgen gaat de zon schijnen, we zijn benieuwd.

Ten slotte.

Dat het water al op 20 graden is bij het beginnen van de stook op hout, is op zich een groot winstpunt. Vanavond bleek dan ook verbazend weinig hout nodig te zijn om het gebouw warm te krijgen. Gedurende de nacht koelt alles weer wat af en zorgt de SolarFarm dat die afkoeling stopt waarmee het betrekkelijk warm blijft in huis. Een huis met 70cm dikke muren kan namelijk behoorlijk wat restwarmte opslaan. Bij vorst zul je uiteraard moeten bijstoken. In het voor- en najaar kun je het echter makkelijk af met de SolarFarm. Bij afwezigheid zal het huis niet gestookt kunnen worden maar blijft het vorstvrij dankzij de SF. Dat waren ook precies de uitgangspunten. De installatie die je nodig zou hebben om geheel vrij van hout te worden zou een stuk uitgebreider en gecompliceerder zijn. Voor ons een moeilijk haalbare kaart.

Update:
Hier is de grafiek van de eerste zonnige winterdag sinds de herstart van de SF:

temperatuur CV

Het water dat uit de SF kwam bereikte bijna de 50 graden. Het huis is nu (rond 19:00) 18.6 graden.
Ook hebben we vandaag via de vernufitge constructie van een omgebouwde boiler een paar tankjes antivries in het systeem gegoten. Kwestie van een beetje water laten weglopen, daarna weer aanvullen met antivries, de kranen openzetten en voila de installatie is voorzien van anti vries. Een klusje van enkele minuten. Af en toe zal dat in de winter herhaald moeten worden. Niks geen 350 euries voor het vullen van de CV met antivries die door de chaufagistes worden gefactureerd.  

MenBot

Wat is dat voor een raar woord: menbot, verklaar ik later.

Crêpes

De geur van crêpes verspreidt zich langzaam door het huis, het is zondag. Heerlijk zo'n traktatie als brunch. Mijn schatje is de eerste die er eentje, bedekt met appelstroop, al aan het wegknauwen is. Tijdens het garen van de volgende crêpe zit ik te overpeinzen waar ik nu gisteravond naar heb zitten luisteren op de radio. Een warrige discussie over de stand van en de ontwikkelingen in het onderwijs. Filterde je al het gewauwel eruit dan bleef er eigenlijk bitter weinig, maar even zo triest over: ons onderwijs systeem is verouderd en anticipeert niet op de vraag van de markt. Wat is nieuw!
Zelf vond ik de opmerking van een van de aanzitters aan de tafel treffend: “Het onderwijs loopt al decennia achter op de vraag van de markt. Hierdoor dwingen ze onze jeugd zaken te leren die al jaren achterhaald zijn.”

bron:agieducation.org

Ja, lekker makkelijk, beetje vrijblijvend afgeven op het systeem waar je nota bene zelf deel van uitmaakt. Ook nog zonder constructief te zijn het nijpende probleem op te lossen. Op een enkele spreker uitgezonderd zat verder elk panellid vet badinerend in de microfoon te blaten, onderwijl natuurlijk overschreeuwd door anderen die hun gelijk nadrukkelijk in het zonnetje wilden zetten. Zo gaat dat tegenwoordig in discussies: wie het hardst schreeuwt heeft gelijk. Dat alles ging vergezeld met hopeloos verouderde inzichten over hoe het onderwijs dan wel niet aan de jonge mensen gevoederd zou moeten worden.

Ze spreidden een eclatante misvatting ten toon over hoe de jeugd informatie tot zich neemt. Evenzo dat vanuit die zelfde jeugd een zekere minachting voor het establishment is ontstaan en 'men' hun eigen weg is gaan zoeken en vinden, daaraan werd ook voorbijgegaan. Het klonk allemaal alsof het panel wel even zou beslissen wat goed voor de huidige en volgende generatie zou zijn. Volledig de mogelijke inbreng of inzichten negerend die de scholieren zouden kunnen hebben voor het vormen van het onderwijs.
Moet je net in La Douce France voor zijn. Stel je voor dat een kind inspraak zou hebben in het leer pakket! Dat zou het dak op de zwaargeleerde profs doen neerstorten. Zij hadden er immers voor geleerd. Ja stel je voor. Kennis was vergaard over een onderwijs systeem gebaseerd op een kennis plateau dat al verouderd was voordat ze afstudeerden. Dan denk je nog steeds dat de dampen uit de mestvaalt de geest van het leven bevatten. Zoals men dat de studenten in de middeleeuwen bijbracht. Vervolgens deed het je op de brandstapel terecht komen als je ging beweren dat de aarde toch echt om de zon heen draaide en niet andersom. In tegenstelling tot dat was, dat als je maar stug volhield dat de aarde plat was dan steeg je in de rangen van geleerden in plaats van dat je voor een malloot werd gehouden.
Alle gekheid op een stokje genomen. Nergens beluisterde ik in de ruim een uur durende discussie wat er dan gedaan ging worden om het onderwijs aan te passen aan de natuurlijke leergierigheid van de mens. Zelf denk ik dan maar weer dat die sprekers te zeer verstrikt zijn geraakt in hun eigen gelijk.

Onderwijs

Na zelf ook een eerste crêpe achter de kiezen te hebben gestouwd en een mok koffie erachteraan gespoeld, denk ik terug aan mijn eigen ervaringen in het onderwijs. Zowel vóór de klas als erin.
Mijn idee als leerling was altijd een gevoel van uiterste saaiheid in de klas. Soms keek ik meer uit het raam dan naar het bord waarop met krijsende krijtjes dingen geschreven werden die je gewoon in je dictaat al had bestudeerd. Gáááp. Altijd gedacht dat dat aan mij lag.
Andersom, zelf gaf ik les in een spel vorm. De leerlingen moesten een IT bedrijfje opzetten en met elkaar onderhandelen over alle aspecten die in het leerboekje stonden en daar verslag over uitbrengen. Op papier dan. De rollen en soorten firma's c.q. afdelingen rouleerden in de gevormde groepjes zodat iedereen een keer als klant of als uitvoerder gefunctioneerd had. De leraren die de klas kregen na mijn “spellen sessies” gingen al snel bij de directie klagen dat de leerlingen drukker waren met het spel (de officiële lesstof dus eigenlijk) in plaats van met hun opleiding. Na twee semesters hield ik het voor gezien, wat een puinhoop dat mbo onderwijs.
Toen, en nu nog, dat staat wel vast. En als het op dat niveau al zo is dan zal het eronder en er boven ook niet anders zijn. Om de haverklap lees je in de kranten of hoor je op de radio dat het weer eens anders moet. Verwarring alom. Uit mijn directe omgeving en via andere kanalen weet ik dat tegenwoordig leraren meer met administrative zaken bezig zijn dan met hun lesstof. Nou ja zeg! De gedrevenen onder de onderwijzenden stoppen veel meer dan gemiddeld hun vrije tijd in het aantrekkelijker maken van de lessen. Het blijven roependen in de woestijn. Merkwaardig toch? Het gremium aan de top zal never nooit tot inkeer komen en koste wat het kost doorknoeien met de vuurstenen en berenvellen die ze van oudsher kennen. Want, veilig voor hun job en status. Veranderingen aanbrengen betekenen alleen maar meer nieuwe regeltjes en administratie. Die zogenaamde vernieuwingen binnen het onderwijs zijn leuk als bezigheidstherapie maar zet geen nano partikel aan zoden aan de dijk. Komt er een vorm van modernisering dan is het vaak oude wijn in nieuwe zakken. Dan denk ik alleen maar aan die z.g. iPad scholen. Ouderwetse boeken op de e-reader. Nou, dat bewijst wel het een en ander. Het lukt ze niet.

Hoe dan?

En jij dan? Hoe zou jij het doen?
Wel, is dan mijn antwoord, want daar heb ik lang over nagedacht, we leren al doende, na-apend van onze omgeving, door nieuwsgierig te zijn en door onze tomeloze drang tot ontdekken. Immers, waarom zouden piloten beter leren vliegen in een vluchtsimulator dan uit een arm dik boek met instructies? Al doende ontdekken de vliegers wat wel en wat niet tot catastrofes leidt. Of, waarom leren mensen sneller lezen met een spelletje “letters schieten” dan van een aap-noot-mies bord? Via het spel worden de vormen van de letters op die manier in de hersenen gebrand en herkenning van letters is daarna instantaan. Waarna letters woorden vormen, woorden zinnen en zinnen verhalen. De basale vorm van communicatie. Waarom overleefden belangrijke historische gebeurtenissen min of meer de eeuwen via saga's en legendes? Omdat het vaak spannende verhalen waren waarvan de kern de door te geven kennis was.
Een mens is ook in hoge mate visueel ingesteld. Het gezegde dat een plaatje meer zegt dan 1000 woorden is daar een bewijs van en niemand zal daaraan twijfelen.
Ook dat als je leren in spel vorm giet dat simpelweg beantwoord aan de natuurlijke drang tot spelen en competitie (beter zijn dan anderen). Na honderden generaties blijken mensen meer op visuele input gericht te zijn dan iets uit dikke boeken te lezen. Voor het overgrote deel wordt dat in het formele onderwijs genegeerd. Je mag je dan afvragen waarom dat zo is. Wellicht omdat we pas de laatste paar jaren de middelen hebben al de lesstof in een hulpmiddel te gieten die zonder ongeduldig te worden dingen blijft herhalen en aanpassen. De stap naar intelligent herhalen en het 'les programma' naar gelang de capaciteiten van de leerling aan te passen moet nog genomen worden. Zo'n speeltje als IBM's machine Watson zou daar perfect geschikt voor zijn.
Helaas werkt het onderwijsapparaat, en niet in het minst de politiek, als een heftige rem op die ontwikkeling. Feit is dat onderzoeken steeds meer aantonen dat jonge mensen veel beter in staat zijn kennis op te nemen als ze met de gemengde input in aanraking komen. Met gemengde input bedoel ik: visueel, audio en andere stimula. Ons huidige leersysteem neigt naar het afknotten van bovenmatig presterende leerlingen en het afstraffen van leerlingen met mindere prestaties. Het systee doodt daarenboven ook nog goeddeels je fantasie en creativiteit. We gaan immers massief voor de middenmoot. Tja, daar kom je niet mee vooruit als je het zo stelt.

Dus nogmaals, hoe zou jij het doen?

Menbot

Mijn stelling is: Als je de kennis kunt afdrukken in boeken dan is het een zinloze bezigheid voor een leraar om dat nog eens dunnetjes over te doen voor de klas.
Afdrukken in boeken staat voor mij als: geschikt voor leer automaten, digitaal te verwerken en te voorzien van een redelijk stuk intelligentie. Desnoods door er eerst maar eens een legertje pedagogen en leerpsychologen achter te hangen.
Ik zou ook, bij wijze van methode, gaan voor het verregaand omgooien van het leren uit duffe boeken naar leren in spelvorm. Doorspekt met het uitvoeren van experimenten, simulaties, en anticipatie met het individuele presteren. Een open eind systeem waarmee mensen al vanaf hun jongste jaren in contact mee kunnen geraken. Leraren fungeren daardoor meer als bouwers van kennis of mentor en minder als medium om kennis door te geven. Daarmee kun je zowel de begaafde leerling als de minder snelle leerling bedienen. Zo ontstaat een combinatie aan leer robots, (lesstof)informanten en mensen die leerpaden bedenken of uitwerken. Leerpaden die zich daarna redelijk autonoom op basis van een individuele behoefte verder kunnen gaan ontwikkelen, veranderen, aanpassen. Al doende kom je al dicht in de buurt van een (kunstmatige) intelligentie met als enige opdracht diens leerling, naar capaciteiten, te stimuleren kennis op te nemen en toe te passen.
Hoe kom je aan lesstof? Simpel, de hele wereld, sterker, het ganse universum, is de lesstof. Kennis wordt ieder moment, op welke manier dan ook, aan het huidige systeem toegevoegd. Kijk maar eens naar wat er op het web is gebeurd de afgelopen decennia. Hedentendage is bijna alle kennis te vinden via het web. Waar we nu echter accuut behoefte aan hebben zijn leer systemen. Iets in de vorm van een aangepaste Watson machine, die constructies combineren of paren de nieuwste informatie met of aan de al aanwezige stof.
De studenten worden door het systeem natuurlijk voortdurend getest om het lespad te kunnen optimaliseren enerzijds. Anderzijds om de speelsheid en natuurlijke leergierigheid te blijven prikkelen. Volgens het blad Neuron onthoudt iemand namelijk makkelijker informatie als ze er nieuwsgierig naar zijn.

Door robotisering van het onderwijs onder supervisie van de eerdergenoemde pedagogen en dergelijke, kan het leersysteem daardoor veel sneller en beter anticiperen op de maatschappelijke behoeftes. Zijn er meer tandartsen nodig dan kan het systeem geprikkeld worden die af te leveren. Kan meteen de zogenaamde varkens cyclus teniet gedaan worden waardoor iedere keer een teveel van het één en een tekort aan het ander ontstaat. Een beetje eng zoiets nadrukkelijk (centraal) te sturen, geef ik toe. Maar hé, niemand verbied je meer dan één studie richting te volgen. Ook al ga of ben je al aan het werk voor een (eigen)bedrijf.

<< plaatje leer model >>

Eigenlijk hebben we de stukken gereedschap al een tijdje beschikbaar. Denk maar eens aan zoekmachines als Yahoo, Google, Bing die alle informatie voor je kunnen opduikelen. Open universiteiten als de Kahn academy, of neem de orthodoxe universiteiten zoals o.a. MIT, die hun lesstof steeds vaker op het net zetten. Daar zijn natuurlijk nog Wolfram, Wikipedia, zoiets idyllisch als (NOG FF OPZOEKEN IN HOC)... Nu nog wat maken dat van de chaos op het web een mooi tapijtje weeft. Iets wat alles op een gestructureerde manier aan elkaar knoopt. Prop dat in een robotje met een leuk uiterlijk en een vriendelijke stem en je hebt waarachtig een soort wandelende Socrates en privé les van een nooit aflatende leraar. Lever daar voor de gein nog een soort pratend horloge (e-watch) bij dat altijd in verbinding staat met je “menbot” (kort voor mentor – robot) zodat je altijd en overal les kunt krijgen of kennis ophalen.
Alle menbots staan uiteraard in verbinding met elkaar zodat niet iedere keer het wiel opnieuw uitgevonden hoeft te worden. Iemand die iets lolligs bedacht heeft, een leerpad ge-optimaliseert of reeds iets heeft uitgeplozen deelt dat volautomatisch met de rest. Alle kennis is alom aanwezig, overal dus. Stel je voor, creëer je zomaar een soort van réalité augmentée (versterkte realiteit) met een real world extensie in vorm van menbots. Waarmee deze cirkel rond is. Voilá, zijn we wéér een stap vooruit richting het cognitio rerum

<< plaatje leer robot >>

Oh, en het onderwijs is mede daarom natuurlijk gratis.

Zou je zoiets met RasPi's bij elkaar kunnen knutselen? Vast wel. Oh heerlijk, weer iets om over te dagdromen tijdens een lange autorit.

Pyramide

Hé, joh! Schijnen de fransjes het nu eindelijk doorgekregen te hebben dat er iets moet gebeuren om het land weer vlot te trekken. OK het ging nog niet van harte, en de machts- en prestige spelletjes die in het parlement gespeeld worden gaan natuurlijk in alle hevigheid door. Maar toch. Zowaar was er van de week een kleine meerderheid in de kamer om vóór te stemmen bij de hervormingen van het systeem. Het moet niet gekker worden hoor! De hiërarchie in de beslis piramide heeft een kleine deuk opgelopen zeg maar.

bron: crt 2014

Uiteraard wordt het stemgedrag van de stemmers in de kamer puur en alleen gedreven door de afweging of het stemvee de volgende keer nog wel op hen gaat stemmen. Daarbij is de vraag of de juiste balans tussen: ik heb lak aan jullie en krijg IK nog wel de nodige stemmen voor “mijn” pluche zetel bewaard blijft. Dat is waar die hele poppekast om draait.

Dus toen ik las dat er een meerderheid, hoe klein dan ook, vóór bepaalde economische hervormingen heeft gestemd dacht ik meteen: “Zou er toch nog hoop zijn voor dit prachtige land?”
Want zeg nu eerlijk, het gaat niet goed met La Douce France. Alles wat mogelijker wijze ten gunste is voor het herstel van de economie, maar wel een zekere verandering nodig maakt, wordt stelselmatig door de tegenpartij weg gestemd. Dat gaat van hoog tot laag in LDF. Toen Sarkozy een wetsvoorstel er door had gelaveerd om op vrijwillige basis een veertig urige werkweek mogelijk te maken ging iedereen prompt in de contramine. Let wel: dit was een vrijwillige 40 urige werkweek hè! Alsnog waren stakingen het gevolg. Pas toen de vakbonden beseften dat de wet al bekrachtigd was zagen ze het idiote van deze staking in. Snel zwakte het lamleggen van de economie af tot een ondergronds gemor en men ging weer aan het werk. Toen Hollande aan de macht kwam werd deze wet natuurlijk meteen teruggedraaid. Ook al was dit uiteraard symbool politiek. Dat dit kleine mannetje een beetje doorsloeg door op fanatieke wijze al het andere met een Sarkozy signatuur ook om zeep te helpen is iets dat eigenlijk niet echt specifiek Frans is.

Mijn geliefde fransjes vinden het ook geen probleem om een bedrijf bijna aan de financiële afgrond te brengen met hun gestaak. Ruim 300 miljoen heeft de laatste staking een bedrijf gekost. Zo vastgebakken zitten ze aan hun eigenbelang.

Een ander voorbeeldje.

Een halfjaartje of zo geleden werden vrachtwagens vol fruit uit Spanje tegengehouden zodat het goedje verrotte. Waarom? Omdat de fransjes hun eigen spullen niet konden slijten tegen die prijs. Ja, geen wonder LDF is gewoon een duur land, toch? Maar ja, dat het Franse fruit ook nog niet eens rijp, van slechte kwaliteit en dus eigenlijk niet te verkopen was, werd van ondergeschikt belang geacht. Dus zetten ze de wegen maar af.

Nog een voorbeeldje.

Een paar maanden later zag ik fruit (origine de france) op de groente afdeling liggen dat beslist niet rijp, maar ook nog duurder was dan het spul van de concurrenten uit Spanje, Argentinië, Tunesië enzo. Mijn verbazing steeg tot ongemeen grote hoogte toen ik een plakkaat in de supermarché aantrof die het volk aanmoedigde om toch vooral Franse producten te kopen. De maker van dat stukje nijverheid moet een ongewis grote mate van verstandsverbijstering hebben ondergaan om dit plakkaat met een strak gezicht opgehangen te hebben. Zo gaat dat, niemand weet wie de opdracht daartoe gegeven heeft. En vervolgens ontkent wie dan ook het gedaan, laat staan de opdracht gegeven te hebben.

In die periode gingen de spindocters op de teevee tekeer en brachten mensen voor de camera die “koop Frans” uitkraamden. Buiten beeld krijgen die oproerkraaiers wellicht ook nog een petje en een tasje met agitprop, stickers en pennen mee. Dat stel ik me zo voor, of dat ook echt gebeurd dat zal ik wel nooit te weten komen.

Niettemin, wie koopt er nu duurder én overduidelijk inférieur spul? Dan ben je toch dief van eigen portemonnaie en is het een belediging voor je smaakpapillen? Bovenal, zoiets kan ik mijn gasten toch niet voorzetten?

Mijn gasten vragen me wel eens wat ik dan doe. Persoonlijk koop ik het beste product dat er op zo'n moment te krijgen is en van het budget uit kan. Echt, als er geen verschil is koop ik Franse producten, dat wel. Daarmee steun je de binnenlandse economie. Dat is goed voor de omgeving waarin je leeft. Zoals vers vlees uit de streek gewoon veel beter smaakt dan een diepgevroren lamsbout uit Nieuw Zeeland, ook al is die bout uit NZ een paar euries goedkoper. Soms zelfs aanmerkelijk goedkoper. Kwaliteit heeft nu eenmaal zijn prijs. Soms ga ik voor mijn vlees zelfs naar de halal slager in Luxeuil-les-Bains, zo'n 30 km verder op. Daar ruikt het vlees zoals het moet, is niet volgepompt met water en heeft geen angstaanjagende rode kleur van de sulfieten.

Maar om nu Franse producten aan te gaan prijzen die duidelijk inférieur zijn gaat me toch echt te ver. Nu heb ik een aantal gerechten die met abrikozen uit de Provence gemaakt worden. Daar ben ik dan ook voortdurend naar op zoek. Lekkerder kun je ze bijna niet hebben, als ze tenminste rijp zijn. Dit jaar lagen ze in de schappen, hard, totaal reukloos, niet te vreten, én duurder dan die uit het buitenland. Dat dan zo'n miep op de TV nog durft te zeggen dat ze erg lekker zijn dit jaar is een belediging voor je intelligentie. Hoewel, zo'n tasje met agitprop is natuurlijk wel erg verleidelijk, wie weet wat voor leuke gadgets daar wel niet inzitten?

Beestenbende

Onze nieuwe kat Qubit (komt van Quantum Bit) groeit als kool. Het lijkt wel of de honger van het beessie nooit en never gestild kan worden. Het is ook een koddig gezicht als je Q zo voor je uit ziet waggelen met een opgezette volgevreten pens. In vele opzichten zit hij een beetje tussen Bios en Chippie in. Had Chippie een vraatzucht van hier tot Tokyo, Bios kon dat goed doseren. Chippie en ik hadden niks met elkaar, deze is weer ouderwets gezellig en kruipt bij je op de bank en kan dan behoorlijk slijmen als ie wat van je moet.

Loop je richting haar voeder plek dan gaat ze in volle sprint, slippend in de bochten over de tegels, en stopt vol in de remmen voor d'r bakkie. Kijkt je dan verdwaasd aan, zo van: méér méér. Fijn, ze is niet kieskeurig, eet crêpes, de havermout van Fannie, brinta, fromage blanc met muesli, uiteraard alle soorten rauw vlees waarvoor het zelfs in Fannie's broekspijp klimt. Dat soort dingen als in je pijpen klimmen laat ik gewoon niet toe en mep 'r dan van me af. Dat is dan ook snel afgeleerd. Want voordat je het weet zet ie ook z'n nagels in je vel om omhoog te klimmen. Uiteraard zie je kattepoten op het aanrecht, weet ie ook nu van dat dat ongewenst gedrag is en krijgt ie uiteraard een veeg als ik dat zie. Katten kun je best snel dingen aanleren. Voor dat aanrecht is het een kwestie van geen lust-grage dingen er op laten staan en schoonhouden. Loopt het vanzelf in de gaten dat er niets te halen valt. Al rap is ie er aan gewend geraakt dat buiten zijn toilet is. Begint al te mekkeren dat ie naar buiten wil 's morgens. Dat hadden z'n voorgangers ook snel in de gaten. Q wordt een goede jager zo te zien. Hij is gek op bewegende dingen die klein genoeg zijn. Ze kan daar lang mee spelen, dus dat gaat goedkomen als de muizenjacht geopend is. Of ie ze net zoals Chippie met huid en haar op gaat peuzelen moet dan nog even bezien worden. Chippie begon altijd aan de kop en na wat gekraak en er gemakkelijk voor gaan zittend, verdween dan heel koddig het laatste puntje van de staart achter Chippie's huigje. In no time was het huis ook weer muizen vrij als Chippie en ik van NL terugkeerden. Voorlopig is het muizen probleem er even niet, dat zal met de wintermaanden wel anders worden. Het huis is warm en buiten is het koud. De nestjes zullen wel weer spoedig in aanbouw gaan achter de lambrisering in de gang. Ook al vind ik het erg leuk zo'n beestenbende, het moet wel buiten het huis gebeuren. Niets doet me meer plezier dan de schapies buiten in de winter te zien rondbanjeren. Grappig is ook als de ram probeert diens hegemonie in de kudde te bewaren en er af en toe een zwarte vlek van de kat tussen schicht op jacht naar een mol of veldmuis.

Dat een stel kraaien de lol dan bederven is gewoon de natuur. Daar is nu iets voor bedacht, alleen de stuurrobot nog uit ontwikkelen en ook die kraaien gaan letterlijk geen hand meer voor ogen zien als ze in die felle lichtstraal terecht komen. Kraaien zijn zeer slimme beesten dus die krijgen het snel genoeg door dat het hinderlijk vliegen boven de schapen een heftige mate van irritatie aan de ogen betekent.